«در کدامین ورزشگاهی که شما ساخته‌اید، من به اینجا رسیده و دیده شده‌ام؟» این پتک سنگین علی دایی بر سر جمهوری اسلامی درباره ناتوانی از ساخت یک ورزشگاه آبرومند فوتبال بود که حالا با نشانه‌های ویرانی استادیوم آزادی و بیم فروریزی ناگهانی، فقط ۵ هزار نفر اجازه تماشای فوتبال را دارند.
شاید اگر خیزش انقلابی ایرانیان پس از کشته شدن مهسا امینی در شهریور ۱۴۰۱ شروع نمی‌شد و جمهوری اسلامی از ترس گسترش اعتراضات به سکوهای ورزشگاه‌ها، حضور هواداران به استادیوم‌ها را منع نمی‌کرد، چند هفته پیش یا پس از جام جهانی، شاید در دربی استقلال - پرسپولیس یا بازی پرسپولیس - سپاهان یا استقلال - تراکتور، در همین پاییز گذشته، بزرگترین فاجعه قرن در ورزشگاه پیر آزادی رقم می‌خورد: « در ورزشگاه آزادی با پدیده‌ای به‌نام شکست و ریزش سکوها مواجه هستیم. نمی‌دانم چرا برخی دوست ندارند واقعیت‌ها به مردم گفته شود، آیا باید منتظر باشیم که یک متروپل دیگر رخ دهد؟»
و این هشدار احمد مددی، رییس پیشین ورزشگاه آزادی در زمانی داده شد که جمهوری اسلامی هنوز ورود به ورزشگاه‌ها را ممنوع نکرده بود و مسابقات با حضور حداکثر تماشاگران برگزار می‌شد.
اما حالا و پس از مجوز نهادهای امنیتی به فدراسیون فوتبال برای حضور هواداران در مسابقات با ۳۰ درصد ظرفیت ورزشگاه‌ها، ورزشگاه آزادی به اندازه کوچکترین ورزشگاه خانگی در لیگ برتر هم مجاز به بلیت فروشی نیست؛ فقط ۵ هزار بلیت. درحالی که به ادعای مقامات ورزشی، طبقه دوم استادیوم ازادی خطر ریزش دارد.
هرچند باید بخشی از محدودیت بلیت‌فروشی در استادیوم آزادی را به هراس جمهوری اسلامی از گسترش اعتراضات به سکوهای ورزشگاه مربوط دانست، همان اتفاقی که در بازی استقلال - ملوان با وجود حضور اندک هوادار در کورترین نقطه استادیوم، در صندلی‌های پشت دروازه که معمولا نه صدا می‌پیچد و نه صدا به گوش کسی می‌رسد، افتاد و هواداران علی کریمی و وریا غفوری را تشویق کردند؛ دو فوتبالیستی که در خیزش انقلابی، سمت مردم ایستادند.
اما اظهارات روزهای اخیر نشان می‌دهد اوضاع در ورزشگاه آزادی بحرانی و بغرنج است. هرچند که شرکت توسعه و نگهداری اماکن ورزشی پیش از این گفته بود استادیوم آزادی در روزهای تعطیلی لیگ، ایمن شده است؛ از روز تعطیلی لیگ برتر فوتبال ایران پیش از جام جهانی تا دربی ۹۹ استقلال و پرسپولیس که حدود ۵۰ روز بود!
مهدی تاج درباره وضعیت ایمنی ورزشگاه آزادی به نمایندگان مجلس گفته است: «ورزشگاه آزادی هزینه‌های خاصی دارد، ۵۰-۶۰ سال بهره‌برداری شده، مساله طبقه دوم ورزشگاه خطرات جانی دارد، معاون دادستان کل به همین دلیل طبقه دوم را کلا مسدود کرده است.»
بازسازی نشد، بزک شد!
ورزشگاه آزادی (آریامهر)، بزرگترین و معروفترین استادیوم ورزشی ایران در دنیا را نیم قرن پیش عبدالعزیز فرمانفرمائیان، طراحی کرد و ساخت و تاکنون نوستالژی‌های ملی زیادی به خود دیده. اما اکنون گرفتار فرسودگی و بازسازی‌های نصفه و نیمه شده است.
ورزشگاهی که غیر از مشکلات شبکه برق، نور و جمع آوری آب‌های سطحی، فرسودگی‌های اساسی در سازه دارد.
آخرین بازسازی پر سر و صدای ورزشگاه آزادی، در آبان ۱۳۹۷ بود؛ به بهانه صعود پرسپولیس به فینال لیگ قهرمانان آسیا، کنفدراسیون فوتبال آسیا فدراسیون فوتبال را برای بازسازی این سرمایه ملی تحت فشار گذاشت و تهدید کرد که اگر اقدامات فهرست شده انجام نشود، پرسپولیس مجبور به بازی در کشور دیگری می شود.
در آن بازسازی محدود که ناگهان تعدادی سرویس بهداشتی هم کشف شد، اما هیچ توجهی به مقاوم‌سازی سکوهای تماشاگران نشده بود و بیشتر بزک کردن ورزشگاه برای خوش‌آمد AFC انجام شد و خبری از ایمن‌سازی نبود.
در همان زمان فرهاد نیکوخصال، مدیر وقت ورزشگاه آزادی اعلام کرد که بیشترین فعالیت بازسازی در بخش وی‌آی‌پی، اصلاحاتی در معابر، جایگزینی صندلی‌های قدیمی، اصلاح اتاق داوران، دبیرخانه کنفدراسیون آسیا، اتاق ناظرین، اتاق بررسی دوپینگ، کنفرانس خبری و محوطه میکسدزون و اصلاح پشت دروازه‌ها بوده‌‌است.
هرچند از سال ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۷ وزارت ورزش سه زون از ۷۲ زون ورزشگاه را مقاوم سازی کرد. در فاز بعدی قرار بوده ۱۵ زون دیگر از ورزشگاه مقاوم سازی شود. اما همان مقاوم‌سازی ها به بحرانی برای استادیوم آزادی بدل شده است.
به گفته مدیر پیشین ورزشگاه آزادی، باید ۶۹ زون سکوهای ورزشگاه آزادی سبک‌سازی شوند: «اخیرا مناقصه ۱۵ زون از ۶۹ زون برای سبک سازی اتفاق افتاده است، اما کافی نیست و باید همه ۶۹ زون سبک سازی شود تا ورزشگاه آزادی پویا و فعال باشد.»
حمزه شکیب، رییس سازمان نظام مهندسی هم دراین‌باره گفته: «مشکل همین مشکل ترک های زون هست که البته دوستان می گفتند بخش هایی را در این زمینه ترمیم کرده اند. البته با همین مشاهده میدانی چشمی هم می شد دید این ترمیم انجام گرفته چندان اصولی نبوده و وزن زیادی را به ستون ها تحمیل کرده است. هرچند دوستان اعتقاد داشتند که این ترمیم ها استاندارد است اما بر اساس تجربه ای که دارم فکر می کنم این ترمیم انجام گرفته باعث سنگین شدن زون ها شده است.»
خطر مرگ دست جمعی ۸۰ هزار نفر
پس از قهرمانی استقلال در لیگ ۲۱ فوتبال ایران فیلم‌های زیادی از خرابی سکوهای آزادی و پس از آن از قسمت‌های پایین استادیوم دست به دست شد. اما مهدی تاج پس از جام جهانی اصرار داشت که دربی استقلال - پرسپولیس را در با حضور تماشاگران برگزار کند. هرچند ترس از گسترش اعتراضات باعث شد از فاجعه جلوگیری شود.
شاید اگر دربی برگزار می‌شد و حتی نیمی از ظرفیت استادیوم آزادی هم پر می‌شد، باید یک فاجعه را به چشم می‌دیدیم. استادیوم آزادی اکنون کمی بیشتر از ۷۸ هزار نفر ظرفیت دارد و برگزاری هر مسابقه پرتماشاگر در آن یکی از پرریسکترین اجتماعات عمومی است.
حمزه شکیب، رییس سازمان نظام مهندسی چندی پیش دراین‌باره به خبرآنلاین گفته: «ایراد اصلی مربوط به طبقه دوم ورزشگاه است؛ ترک‌ها طره‌های طبقه دوم آشکار است و شرایط بحرانی دارد. از نظر من ایراد اصلی در این طبقه است که باید برایش فکر اساسی شود.»
پیش از شکیب البته احمد مددی، مدیر پیشین ورزشگاه آزادی در هشدارهای صریح‌تری، گفته بود: «ورزشگاه آزادی با پدیده «شکست سکوها» مواجه شده و با توجه به اینکه زیر این سکوها عمق وجود دارد و احتمال آسیب و حادثه است.»
او گفته باید ورزشگاه آزادی پس از نیم قرن، حتما بازسازی شود: «من تحقیقاتی انجام دادم و ورزشگاه بزرگ دنیا هر ۲۵ تا ۳۰ سال بازسازی شده است اما در ورزشگاه آزادی ۵۰ سال است که این اتفاق رخ نداده است. برخی هنوز باور ندارند و برخی آن را شیطنت می دانند اما مگر می شود به مردم دروغ گفت.»
وضعیت بغرنج طبقه دوم آزادی
خبرگزاری مهر روز گذشته و به بهانه بلیت‌فروشی محدود برای بازی پرسپولیس - آلومینیوم در گزارشی نوشت که ورزشگاه آزادی «از رده خارج شده و به همین دلیل کارشناسان نسبت به آن احتمال خطر کرده اند.»
به نوشته خبرگزاری وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی، «طبقه اول ورزشگاه آزادی هم اوضاع صد درصدی ایده آل و به روزی ندارد.»
مدیر پیشین ورزشگاه آزادی برای تصویرسازی از میزان خطرناک بودن استادیوم آزادی، آن را با متروپل آبادان که اوایل امسال ناگهان فروریخت، مقایسه کرده: «در یک سال اخیر بارها تعداد زیادی از سکوها در مناطق مختلف فرو ریخته‌اند و مجبور به ترمیم‌های مقطعی شدیم. در بازی استقلال و نفت مسجدسلیمان در لیگ گذشته قسمتی از سکوها برگشت. تأکید می‌کنم آخرین بررسی‌هایی که انجام شده است، نشان می‌دهد که نقاط خطرزا، برخی سکوهای آزادی را تهدید می‌کند و احتمال صدمات و آسیب‌های جدی به تماشاگران وجود دارد.»
۳۰ میلیون دلار برای بازسازی می‌خواهد
چندماه پیش و در زمانی که دلار حدود ۳۰ هزار تومان بود، سایت ورزش سه به نقل از برخی مسئولان نوشته بود برای بازسازی ورزشگاه آزادی حدود هزار میلیارد تومان بودجه لازم است.
همچنین شاپور طاحونی، استادیار دانشگاه امیرکبیر و مهندس ناظر استادیوم آزادی گفته: «در حال حاضر ساخت استادیوم در شهر تهران، غیر ممکن است. در سال ۹۵ ما ورزشگاه فولاد را با ۲۰۰ میلیارد تومان در طی ۵ سال ساختیم، ولی اگر بخواهیم همین ورزشگاه را با تورم امروز بسازیم باید بیشتر از هزار میلیارد تومان در آن هزینه کنیم.»
در دو دهه گذشته دو ورزشگاه در مشهد و اهواز ساخته شده‌اند که تخمین زده می‌شود نهایتا هرکدام ۵۰ میلیون دلار هزینه داشته‌اند. اما عددی که برای بازسازی ورزشگاه ازادی اعلام شده، با دلار ۳۰ هزار تومانی، بیش از ۳۰ میلیون دلار می‌شود.
اما چنین پولی حداقل در ظاهرا وجود ندارد. محمدمهدی نبی، نایب‌رئیس اول فدراسیون فوتبال در نشست هیات رئیسه به فراکسیون ورزش مجلس گفت که «کل بودجه شرکت تجهیز به هزار میلیارد تومان نمی‌رسد که باید برای همه ورزشگاه‌های و مجموعه‌های ورزشی هزینه شود.»
استادیوم آزادی را فامیل ورزشگاه ویمبلی لندن می‌دانند. ورزشگاه آزادی در سال ۱۳۵۰ با ۱۷۴ میلیون تومان (تقریبا ۲۵ میلیون دلار) ساخته شد. ارزش این رقم با توجه به قیمت جهانی طلا در آن روزها، امروز چیزی در حدود ۷۵۰ میلیون دلار می‌شود.
ورزشگاه ومبلی انگلیس که حدود یک قرن پیش ساخته شده بود، در سال ۲۰۰۳ تخریب و پس از بازسازی، در سال ۲۰۰۷ بازگشایی شد. هزینه بازسازی ومبلی ۷۰۰ میلیون پوند اعلام شده بود.