نشست جی۲۰ در دهلی‌نو در حالی روز یکشنبه ۱۹ شهریور به پایان رسید که هند، ریاست اتحادیه را به برزیل سپرد. این اجلاس که زیر سایه جنگ اوکراین قرار داشت در بیانیه پایانی اجماع خود، روسیه را به دلیل آغاز این تهاجم محکوم نکرد، اما هم آمریکا و هم روسیه رویکرد کلی گروه را ستودند.

گروه ۲۰ روز شنبه بیانیه‌ای منتشر کرد که در آن از محکوم کردن روسیه به دلیل جنگ اوکراین اجتناب شده بود، اما همچنین از اعضای خود خواست تا از زور برای تصرف قلمرو کشورهای دیگر استفاده نکنند.

اجماع کشورهای عضو بر این بیانیه به اعتقاد رویترز، «مایه تعجب و غافلگیرکننده» بود؛ چراکه در هفته‌های منتهی به اجلاس، دیدگاه‌های بسیار متفاوتی درباره جنگ اوکراین وجود داشت.

کشورهای غربی خواهان انتقاد از مسکو به دلیل این تهاجم بودند و در مقابل، روسیه اعلام کرده بود هر قطعنامه‌ای را که منعکس‌کننده موضع این کشور نباشد، مسدود خواهد کرد.

اما در نهایت به نظر می‌رسد که بیانیه پایانی توانسته رضایت دست‌کم اکثر اعضای گروه به دست بیاورد.

رضایت روس‌ها از موضع‌گیری غیرقابل انتظار جی ۲۰ به نفع مسکو

هرچند که ولادیمیر پوتین و شی جین پینگ روسای جمهور روسیه و چین غایبان بزرگ این اجلاس بودند، اما سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه که ریاست هیات این کشور را در نشست به عهده داشت، گفت که این اجلاس برای هند و نیز کشورهای جهان جنوب (در حال توشعه) «موفقیت‌آمیز» بود.

در برخی مطالعات، به جای عبارت «جهان سوم» و برای توصیف کشورهای کمتر توسعه‌یافته یا در حال توسعه، از عنوان جایگزین «جهان جنوب» استفاده می‌شود که دربرگیرنده آفریقا، آمریکای لاتین و کشورهای در حال توسعه آسیاست.

لاوروف در یک کنفرانس مطبوعاتی تاکید کرد که موضع جهان جنوب در مذاکرات گروه ۲۰ کمک کرد تا دستور کار اجلاس تحت الشعاع جنگ اوکراین قرار نگیرد و همچنین هند را به دلیل نقشی که در این زمینه داشت، ستود.

یک مقام اتحادیه اروپا که نخواست نامش فاش شود نیز روز یکشنبه به خبرگزاری رویترز گفت که جنگ اوکراین، بحث‌برانگیزترین موضوع در مذاکرات بود و بدون رهبری هند یا نقش مهم برزیل و آفریقای جنوبی در رفع اختلاف‌ها، به نتیجه نمی‌رسید.

از سوی دیگر وزیر امور خارجه روسیه به بی‌بی‌سی گفت که کشورش انتظار اجماع بر سر بخش اوکراین را در بیانیه مشترک گروه ۲۰ نداشت.

او در عین‌حال مدعی شد که کشورهای جهان جنوب دیگر نمی‌خواهند به آن‌ها گفته شود که «از فرمول زلنسکی پیروی کنند» و این «بی‌احترامی به کشورهای در حال توسعه واستعمار نوی کشورهای غربی است».

لاوروف در ادامه افزود که البته آن‌ها، یعنی کشورهای غربی «این‌بار شکست خورده‌اند».

واکنش دیگر کشورهای عضو به بیانیه

جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی کاخ سفید در گفت‌وگو با خبرنگاران، بیانیه اجلاس سران را «بسیار خوب» توصیف کرد چراکه به گفته او، در دفاع از این اصل تنظیم شده بود که «دولت‌ها نمی‌توانند از زور برای به دست آوردن اراضی یا نقض تمامیت سرزمینی، حاکمیت یا استقلال سیاسی دیگر کشورها استفاده کنند».

آلمان و بریتانیا نیز این قطعنامه را ستایش کردند، اما اوکراین گفت: «این موضوع جای افتخار ندارد.»

جاستین ترودو، نخست‌وزیر کانادا نیز در پاسخ به این سوال که چرا با بیانیه‌ای موافقت کرده که اوکراین آن را به دلیل امتناع از محکومیت روسیه «ناامیدکننده» خوانده است، گفت که اگر فقط به او بستگی داشت، بخش مربوط به جنگ اوکراین را در بیانیه مشترک قوی‌تر می‌کرد.

او در عین‌حال یادآور شد که اگر بیانیه پایانی به سایر رهبران گروه ۲۰ وابسته بود، بسیار ضعیف‌تر از این می‌شد.

ترودو قبل از سفر به هند برای اجلاس سران گفته بود که از اینکه ولودیمیر زلنسکی دعوت نشده ناامید است و قول داده بود از اوکراین دفاع کند.

امانوئل مکرون، رییس‌جمهوری فرانسه اما واکنش هم‌دلانه‌تری با بیانیه داشت و روز یکشنبه گفت که گروه ۲۰ برای حل مسائل اقتصادی بین‌المللی تاسیس شده و لزوما محلی برای انتظار پیشرفت دیپلماتیک در جنگ اوکراین نیست.

با این حال، او گفت که بیانیه جی۲۰ یک پیروزی دیپلماتیک برای روسیه محسوب نمی‌شود.

مکرون در یک کنفرانس مطبوعاتی پس از مراسم اختتامیه اجلاس گفت: «گروه ۲۰ بار دیگر انزوای روسیه را تایید می‌کند. امروز اکثریت قاطع اعضای گروه ۲۰ جنگ اوکراین و تاثیر آن بر جهان را محکوم می‌کنند.»

رییس‌جمهوری فرانسه یادآور شد همین‌که پوتین به دلیل تحریم بسیاری از کشورهای غربی در نشست دهلی نو شرکت نکرده، نشانه‌ای خوب است.

با این‌حال، فومیو کیشیدا، نخست‌وزیر ژاپن تاکید کرد که حمله روسیه به اوکراین می‌تواند پایه و اساس همکاری در جی۲۰ را متزلزل کند.

به گفته او، جنگ اوکراین از طریق ایجاد تحولاتی مانند افزایش مداوم قیمت مواد غذایی و انرژی، تاثیر زیادی بر اقتصاد جهان می‌گذارد.

حمله روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲ ده‌ها هزار کشته، میلیون‌ها نفر آواره و آشفتگی اقتصادی بزرگی در سراسر جهان بر جای گذاشته است. اما مسکو می‌گوید در اوکراین «عملیات نظامی ویژه» انجام می‌دهد و ارتکاب هرگونه جنایتی را رد می‌کند.

با وجود انتقادها به بیانیه رهبران گروه ۲۰، آمیتاب کانت، مذاکره‌کننده ارشد هند گفته است که پشت دستیابی به اجماع در مورد پاراگراف‌های مربوط به روسیه و اوکراین، بیش از ۲۰۰ ساعت «مذاکرات بدون وقفه»، ۳۰۰ نشست دوجانبه و ۱۵ پیش‌نویس قرار دارد.

بحث بر سر انتقال ایمن غلات و غذا زیر سایه جنگ اوکراین

از سوی دیگر، لاوروف با پرداختن به نگرانی‌های امنیت غذایی گفت که روسیه به توافق دریای سیاه بازخواهد گشت؛ توافقی که به اوکراین اجازه می‌دهد در صورت برآورده شدن خواسته‌های مسکو، صادرات غلات را ادامه دهد.

مسکو در ماه ژوئیه به دلیل آنچه که «ناتوانی در برآورده شدن خواسته‌هایش در اجرای توافق موازی برای تسهیل قوانین صادرات مواد غذایی و کود» نامیده بود، از این توافق خارج شد.

سند اجلاس سران نیز خواستار انتقال ایمن غلات، غذا و کود از اوکراین و روسیه شد.

رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهوری ترکیه در همین زمینه گفت که روسیه، اوکراین و ترکیه به گفت‌وگو درباره توافق غلات ادامه می‌دهند و تاکید کرد که احیای این توافق «ناامیدکننده» نیست.

دستاوردهای دیگر اجلاس هند

علاوه بر موضوع مناقشه‌برانگیز جنگ اوکراین، این اجلاس روز شنبه اتحادیه آفریقا را که شامل ۵۵ کشور است به عنوان عضو دائمی گروه ۲۰ پذیرفت و بر شمولیت بیشتر کشورهای در حال توسعه این اتحادیه تاکید کرد.

رجب طیب اردوغان رییس‌جمهوری ترکیه و عبدالفتاح السیسی رییس‌جمهوری مصر نیز درحالی در حاشیه نشست گروه ۲۰ دیدار کردند که این از یک دهه پیش در پی تنش‌های به وجود آمده، روابط دیپلماتیک خود را قطع کرده بودند.

از سوی دیگر، رویترز خبر داد که قرار است عربستان سعودی و هند روز دوشنبه در حاشیه نشست گروه ۲۰، یادداشت تفاهمی برای همکاری در زمینه انرژی امضا کنند.

همچنین هند، عربستان سعودی و اتحادیه اروپا قرارداد توسعه کریدور ترانزیتی را امضا کردند.

روز یکشنبه، رهبران جهان از جمله جو بایدن رییس‌جمهوری آمریکا، اولاف شولتس صدراعظم آلمان، ریشی سوناک نخست‌وزیر بریتانیا، امانوئل مکرون رییس‌جمهوری فرانسه و فومیو کیشیدا رییس‌جمهوری ژاپن، از بنای یادبود قهرمان استقلال هند مهاتما گاندی بازدید کردند.

بسیاری از رهبران در حالی به سمت بنای یادبود گاندی که در سال ۱۹۴۸ توسط یک افراط‌گرای هندو سوزانده شد، می‌رفتند که پابرهنه بودند.

بایدن بعدا به ویتنام رفت و آخرین جلسه اجلاس سران را از دست داد. اما کاخ سفید اعلام کرد که از مذاکره او با لاوروف وزیر امور خارجه روسیه یا لی کیانگ، نخست‌وزیر چین که رهبری هیات‌های دیپلماتیک کشورشان را در این اجلاس بر عهده داشتند، اطلاعی ندارد.

از سوی دیگر، لوئیز ایناسیو لولا داسیلوا، رییس‌جمهوری برزیل اعلام کرد که ولادیمیر پوتین به نشست سال آینده گروه ۲۰ در برزیل دعوت شده و قرار نیست دستگیر شود.

آرژانتین، استرالیا، برزیل، کانادا، چین،‌ فرانسه، آلمان، هند، اندونزی، ایتالیا، ژاپن، کره جنوبی، مکزیک، روسیه، عربستان سعودی، آفریقای جنوبی، ترکیه، انگلیس و آمریکا اعضای این گروه هستند و ریاست دوره‌ای آن را در دور بعدی قرار است برزیل به عهده بگیرد.